De scabreuze tekst, van erotische, scatologische, racistische of andere, bewust kwetsende aard, dat blijkt ook nu weer in vooral de afleveringen over pesten en school, heeft een van oudsher bijzondere aantrekkingskracht die maar weinig kinderen kunnen weerstaan. Met een mengeling van nauw verholen gêne, uitdagende grootspraak en twijfelende verwachting (hoe zullen anderen, volwassenen reageren?) worden grenzen verkend en onuitgesproken wetten van wat mag en niet mag met ironisch of sarcastisch genoegen op hun kop gezet of genadeloos onderuit gehaald. Al of niet variërend op bestaande, veelal anonieme en aloude teksten worden ze in een soort rappende mitrailleurtaal afgevuurd, met vol enthousiasme en buitengemeen veel plezier.

Stik sterf verrot verteer

Donder op en flikker neer

Krijg de kouwe kippenkoorts

Waterpokken enzovoorts

Koop een kaartje naar de hel

Vaarwel!!

Michel Kapteijns: ‘Over het algemeen hebben we veel medewerking gehad van volwassenen, zowel ouders als leerkrachten. We zijn in klassen geweest, hebben onze bedoelingen toegelicht, schrijfopdrachten gegeven waarmee de kinderen aan de slag gingen, en zijn na een tijdje, soms meerdere keren, teruggekomen om de voorgedragen teksten op te nemen, – alles bij elkaar een intensief proces van vertrouwen winnen, creativiteit ontlokken, schrijfbarrières slechten en ruimte creëren voor durf, eigen initiatief en samenwerking. Daarbij hebben we ervaren dat het heel belangrijk is dat kinderen worden gewaardeerd om hun eigen taalproducten, iets wat lang niet altijd gebeurt omdat ze vooral te maken hebben met het op een veelal consumptieve manier omgaan met teksten, die niet van henzelf zijn. Maar als dat wel het geval is bemerk je onmiddellijk een andere sfeer, interesse en werklust: je ziet ze veranderen als er aandacht en respect is voor wat ze, alleen of samen, hebben gemaakt, ook al voldoet dat niet direct aan bijvoorbeeld grammaticale of spellingafspraken, dan wel geijkte fatsoensnormen. Dat zou meer moeten gebeuren, want ik ben ervan overtuigd dat er op dat gebied een rijk arsenaal aan mogelijkheden ligt om kinderen tot echte betrokkenheid, leergierigheid en creativiteit te stimuleren op het gebied van literatuur, (streek)taal en volkscultuur. Het taalonderwijs, maar niet alleen dat, zou er heel wat levendiger door kunnen worden. 

De opnames, die veel tijd en energie kosten en voor kinderen heel ingrijpend kunnen zijn, hebben altijd plaatsgevonden in hun eigen vertrouwde omgeving, nooit in de studio. We hebben ook steeds alles in aanwezigheid van volwassenen gedaan. Ook de selectie van de teksten en de ruwe montage zijn aan hen voorgelegd, omdat je je als programmamakers niet kunt veroorloven dat er op een of andere manier schade optreedt voor het kind zelf of anderen. Opvallend is wel dat we te maken kregen met nogal tegengestelde reacties. Aan de ene kant zijn er leerkrachten en ouders geweest, die beseften dat kinderen door het maken van teksten, al of niet controversieel van aard, en vooral ook het optreden voor de camera een wezenlijke stap vooruit maakten in hun ontwikkeling, en hen daarbij ondersteunden en aanmoedigden. Maar er waren ook leerkrachten die onwelgevallige teksten, bijvoorbeeld omdat die schuttingtaal bevatten of anderszins niet betamelijk genoeg bevonden werden, gewoonweg achterover gedrukt hebben, zodat wij ze nooit in handen hebben gekregen. Dat autoritair, censurerend optreden is voor kinderen ongetwijfeld bijzonder denigrerend en diskwalificerend. Volwassenen blokkeren op die manier de creatieve uitingsdrang, frustreren het eigen initiatief en drukken met onterechte fatsoensrakkerij spontaan (taal)gedrag in een verdomhoek. Een heel kwalijke zaak, juist ook omdat kinderen over bijvoorbeeld scabreuze teksten, die van alle tijden zijn en waarvan ondergronds een levendig verkeer plaatsvindt, heel genuanceerd kunnen denken en praten.

De makers van WiZiWiK hebben te maken gehad met dilemma’s als het erop aan kwam bepaalde opnames ook werkelijk uit te zenden. Iedereen hanteert nu eenmaal eigen grenzen en het is niet makkelijk overeenstemming te bereiken, vooral ook omdat er steeds derden bij betrokken zijn, waardoor vragen worden opgeroepen die soms moeilijk of niet te beantwoorden zijn. Loopt een kind de kans gestigmatiseerd te worden op grond van een tekst, en moet het tegen zichzelf beschermd worden? Wat kunnen eventuele onbedoelde, mogelijk kwetsende gevolgen zijn voor anderen die de tekst horen of lezen? Gaat een keihard gedicht over een verongelukt meisje niet veel te ver? Wanneer is er kans dat kijkers afhaken en schiet je je doel voorbij?

Michel Kapteijns vertelt het verhaal van een jongen van gescheiden ouders, die een cadeautje naar zijn vader had opgestuurd voor diens verjaardag. Hij kreeg het ongeopend retour, en had daarover een tekst geschreven. Kapteijns: ‘Voor die jongen betekende het schrijven van dat gedicht een enorme, ongetwijfeld pijnlijke zelfoverwinning, maar hij leek met die ervaring gecontroleerd om te kunnen gaan. Maar eenmaal voor de camera, op het moment waarop het doodstil moet zijn – een absolute geluidseis bij een opname – en er opperste concentratie wordt gevraagd, kwam de achterliggende emotionaliteit met geweld naar buiten, zoals trouwens in wel meer gevallen is gebeurd, en ging hij finaal onderuit. Het is vanzelfsprekend dat je daar heel voorzichtig en verantwoord mee om moet gaan, anders beschadig je mensen en verval je in verwerpelijke tranentrekkende emotie-tv, zoals die nogal eens door commerciële zenders wordt geëxploiteerd. Zowel voor die jongen als voor zijn vader, die natuurlijk óók een levensgroot probleem heeft, kun je je geen fouten veroorloven, moet je de band dus stopzetten en gaat de aandacht naar andere dingen uit. Zo zijn er meer voorbeelden geweest. We hebben zelfs enkele keren een vertrouwensarts ingeschakeld. Zonder een en ander nou te dramatiseren, wil ik wel zeggen dat ik voor de manier waarop veel kinderen, vaak tegen een voortdurende verdrukking in, zich staande weten te houden, veel respect heb.”

                             (Peter van den Hoven in Literatuur zonder leeftijd)